Wstęp
Topielec
W zwiewnych nurtach kostrzewy, na leśnej polanie,
Gdzie się las upodobnia łące niespodzianie,
Leżą zwłoki wędrowca, zbędne sobie zwłoki.
Przewędrował świat cały z obłoków w obłoki,
Aż nagle w niecierpliwej zapragnął żałobie
Zwiedzić duchem na przełaj zieleń samą w sobie.
Wówczas demon zieleni wszechleśnym powiewem
Ogarnął go, gdy w drodze przystanął pod drzewem,
I wabił nieustannych rozkwitów pośpiechem,
I nęcił ust zdyszanych tajemnym bezśmiechem,
I czarował zniszczotą wonnych niedowcieleń,
I kusił coraz głębiej - w tę zieleń, w tę zieleń!
A on biegł wybrzeżami coraz innych światów,
Odczłowieczając duszę i oddech wśród kwiatów,
Aż zabrnął w takich jagód rozdzwonione dzbany.
W taką zamrocz paproci, w takich cisz kurhany,
W taki bezświat zarośli, w taki bez brzask głuchy,
W takich szumów ostatnie kędyś zawieruchy,
Że leży oto martwy w stu wiosen bezdeni,
Cienisty, jak bór w borze - topielec zieleni.
Bolesław Leśmian, Łąka, 1920 r.
W 2017 roku przypada 140. rocznica urodzin i 80. rocznica śmierci Bolesława Leśmiana. Bez wątpienia twórczość tego wybitnego poety była – i pozostaje – zjawiskiem niepowtarzalnym w naszej literaturze. Ten arcymistrz słowa czerpiąc z polskiego folkloru, tradycji literackich baroku, romantyzmu i Młodej Polski, stworzył jednocześnie swój własny, oryginalny język. Metafizyczno-filozoficzna poezja Leśmiana pełna jest dialektyzmów, archaizmów i neologizmów (słynnych „leśmianizmów”). Jak uważa literaturoznawca prof. Michał Głowiński, poeta posługiwał się językiem tak, jakby go tworzył w trakcie pisania1.
Przygotowaną w naszej bibliotece wystawą chcemy uczcić pamięć poety, dla którego wiersz był nie tylko myślą-obrazem-treścią, ale ponadto samodzielnym tworem słownym, który się z magii słów narodził i tę magię sam uprawia (tak to sformułował Leśmian w swoim szkicu „Z rozmyślań o poezji”).
Przez większość swego życia Leśmian pozostawał poetą mało znanym. Dopiero wybór w 1933 roku na członka nowo utworzonej Polskiej Akademii Literatury sprawił, że stał się on twórcą docenianym. Chcąc pokazać, jak z upływem lat zmieniała się twórczość Leśmiana i jej recepcja w przedwojennej Polsce prezentujemy w układzie chronologicznym recenzje wybranych utworów poety zamieszczone w prasie, teksty krytyczne i refleksje opublikowane za jego życia i po śmieci. Materiały te uzupełniają dwa fragmenty twórczości Leśmiana: „Ballady” (w unikatowym wydaniu z 1926 r.) oraz esej „Z rozmyślań o poezji”, który ujrzał światło dzienne dopiero po śmierci autora.
Wybrane artykuły są - według nas - interesującym źródłem, które ukazuje kulturę epoki, to, w jaki sposób publicyści i artyści postrzegali twórczość Leśmiana, jaką przypisywali mu rolę, czym ich fascynował, a czym prowokował.
Mamy nadzieję, że zaprezentowane przez nas teksty stanowią ciekawe świadectwo tamtego czasu i skłonią do twórczych poszukiwań własnych, w czym my – pracownicy Biblioteki Jagiellońskiej – pragnęlibyśmy miłośnikom, znawcom ale i amatorom, poznającym dopiero twórczość Leśmiana, pomóc.
1 Michał Głowiński: Leśmian Bolesław. W: Wielka encyklopedia PWN. Warszawa 2001. t. 15, s. 483
1912
- Czekalski, Eustachy: Bolesław Leśmian „Sad rozstajny” (poezja). W: Przegląd Wileński: tygodnik społeczny, polityczny i literacki. R. 1: 1912, nr 43-44, s. 12 100964 III
- Otto (Jan Nelken): Wrażenia i refleksy. „Bolesław Leśmian: Sad rozstajny – poezje”. W: Prawda: tygodnik polityczny, społeczny i literacki. R. XXXII: 1912, nr 43, s. 12-13 7639 IV czasop.
1921
- Irzykowski, Karol: Dobre wiersze (Bolesław Leśmian:„ Łąka”. Wydawnictwo Mortkowicza 1920). W: Kurier Lwowski. R. 39: 1921, nr 191, s. 5-6 510 IV czasop. Pełny numer czasopisma znajduje się w zbiorach Jagiellońskiej Biblioteki Cyfrowej.
- Bunikiewicz, Witold: Bolesław Leśmian „Łąka”. W: Ponowa: pismo poświęcone poezji i sztuce. t. 1: 1921, nr 3, s. 279-280 101647 II RARA Pełny numer czasopisma znajduje się w zbiorach Jagiellońskiej Biblioteki Cyfrowej.
1922
- Ortwin, Ostap: Bolesław Leśmian: Łąka. W: Przegląd Warszawski: miesięcznik poświęcony literaturze, sztuce i nauce. R. 2: 1922, t. IV, nr 14, s. 268-273 101565 II
- Zahradnik, Jan: W poszukiwaniu nowych form w Poezji. (Ponowa, pismo poświęcone poezji i sztuce. Nr 3, Warszawa, 1922). W: Słowo Polskie. 1922, nr 45, s. 5 4570 IV czasop. Pełny numer czasopisma znajduje się w zbiorach Jagiellońskiej Biblioteki Cyfrowej.
1926
1931
1933
- Migowa, Maria Jadwiga: W „IPS-ie”. W: Światowid: ilustrowany kuryer tygodniowy. R. X: 1933, nr 50, s. 11 7760 IV czasop. Pełny numer czasopisma znajduje się w zbiorach Jagiellońskiej Biblioteki Cyfrowej.
- Polska Akademja Literatury. W: Pion: tygodnik literacko-społeczny. R. 1: 1933, nr 4: 1933, s. 6-7 7771 IV czasop.
1934
1936
1937
- Andrzejewski, Antoni: Poezje Leśmiana. W: Pion: tygodnik literacko-społeczny. R. 5: 1937, nr 47, s. 2 7771 IV czasop.
- Bul (pseudonym nierozwiązany): Poeta łąki i sadu. W: Gazeta Lwowska. 1937, nr 279, s. 3 501 V czasop. Pełny numer czasopisma znajduje się w zbiorach Jagiellońskiej Biblioteki Cyfrowej.
- Fik, Ignacy: Rzeczywistość Leśmiana. W: Nasz Wyraz: miesięcznik literacko-artystyczny młodych. R. 4: 1937, nr 9, s. 1-2 5820 IV czasop. Pełny numer czasopisma znajduje się w zbiorach Jagiellońskiej Biblioteki Cyfrowej.
- Fryde, Ludwik: Bolesław Leśmian. W: Tygodnik illustrowany. 1937, nr 48 s. 939-940 100620 IV Lect. Pełny numer czasopisma znajduje się w zbiorach Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Łódzkiego.
- Fryde, Ludwik: Klasyk i dwaj romantycy (Staff – Leśmian – Tuwim). W: Tygodnik illustrowany. 1937, nr 12 s. 234-235 100620 IV Lect. Pełny numer czasopisma znajduje się w zbiorach Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Łódzkiego.
- Grot A.: Poco tyle świec nade mną?.... W: Epoka: tygodnik. R. IV: 1937, nr 22, s. 8-10 102996 III
- Iter: Miód i cienie. Leopolda Staffa „Barwa miodu” i Bolesława Leśmiana „Napój cienisty”. W: Ster: tygodnik żydowski dla spraw polityki i kultury. R. 1: 1937, nr 1, s. 7 7997 V czasop.
- Kisielewski, Stefan: W odpowiedzi red. Piaseckiemu. W: Polityka: dawniej Bunt Młodych: niezależny organ młodej inteligencji. R. VIII: 1937, nr 31, s. 3 7179 V czasop. RARA
- Kołoniecki, Roman: Nad trumną poety. W: Pion. Tygodnik literacko-społeczny. R. 5: 1937, nr 46, s. 1 7771 IV czasop.
- Kott, Jan: Bolesław Leśmian odszedł. W: Wiedza i życie. R. 12: 1937, nr 11, s. 746-747 670 II czasop. Pełny numer czasopisma znajduje się w zbiorach Biblioteki Cyfrowej UMCS.
- Łaszowski, Alfred: Leśmian Bolesław: „Przygody Sindbada Żeglarza”. Warszawa 1937. Instytut Wydawniczy. Biblioteka Polska. Str. 193. W: Nowa Książka: 10 zeszytów rocznie poświęconych krytyce literackiej i naukowej oraz bibljografji. R. IV: 1937, zesz. 6, s. 330-331 103210 II Pełny numer czasopisma znajduje się w zbiorach Małopolskiej Biblioteki Cyfrowej.
- Piasecki, Stanisław: Odpowiedź na zaczepki „Pionu”, „Czasu”, „Polityki” z powodu niezamieszczenia w „Prosto z Mostu” nekrologu B. Leśmiana. W: Prosto z Mostu. R. 3: 1937, nr 57-58, s. 4 6574 V czasop.
- (SC): Poeta bez jutra. Z powodu „Napoju cienistego” Leśmiana. W: Nowa Kwadryga: czasopismo artystyczno-literackie. R. 1: 1937, nr 1 s. 34-35 426404 II
- Szczerbowski, Adam: „Napój cienisty” Leśmiana. W: Ruch Literacki. R. XII: 1937, nr 3-4, s. 64-68 102373 II Lect.
- Rosnowska, Janina: Bolesław Leśmian, Napój cienisty, Mortkowicz, Warszawa, 1936. W: Życie Literackie. Organ Towarzystwa Polonistów Rzeczypospolitej Polskiej; poświęcony nauce o literaturze i krytyce literackiej. R. 1: 1937, z. 2, s. 71-73 7350 II czasop.
- Tuwim, Julian: Wspomnienie o Leśmianie. W: Wiadomości Literackie. R. 14: 1937, nr 48, s. 8 419811 V Pełny numer czasopisma znajduje się w zbiorach Małopolskiej Biblioteki Cyfrowej.
- Z książek. Bolesław Leśmian „Przygody Sindbada Żeglarza” Warszawa 1930. Skład Główna Księgarnia Wojskowa. W: Bluszcz: pismo tygodniowe illustrowane dla kobiet. R. LXX: 1937, nr 2, s. 19 7613 IV czasop. Pełny numer czasopisma znajduje się w zbiorach Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Łódzkiego.
1938
1939
- Fryde, Ludwik: Zagadnienia literackie (Dziejba leśna). W: Wiedza i życie: miesięcznik poświęcony popularyzacji wiedzy oraz samokształceniu. R. 14: 1939, nr 1-2, s. 97-98 670 II czasop. Pełny numer czasopisma znajduje się w zbiorach Biblioteki Cyfrowej UMCS.
- Jastrun, Mieczysław: U poetów – pośmiertny tom Leśmiana. W: Wymiary: miesięcznik społeczno-literacki. R. 2: 1939, nr 8, s. 13 8657 III czasop. Pełny numer czasopisma znajduje się w zbiorach Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Łódzkiego.
- Leśmian, Bolesław: Z rozmyślań o poezji. Prelekcja przygotowana przez zmarłego poetę w celu wygłoszenia na zebraniu uroczystym Polskiej Akademii Literatury. Po śmierci poety odczytał ją na zebraniu w dniu 30. III. 1938 r. Kornel Makuszyński. W: Rocznik Polskiej Akademii Literatury 1937-1938. 1939, s. 39-54 7250 II czasop.
- Wierzyński, Kazimierz: O Bolesławie Leśmianie: mowa wygłoszona na uroczystem zebraniu Polskiej Akademji Literatury. Warszawa, 1939 880846 I