Geneza projektu

Do ucze­nia się i na­ucza­nia ko­niecz­ne są trzy środ­ki po­moc­ni­cze:
po pierw­sze książ­ki, po dru­gie książ­ki i po trze­cie książ­ki.

Sta­ni­sław Ko­nar­ski

Zbio­ry bi­blio­tecz­ne to wy­jąt­ko­wo cen­ny ele­ment dzie­dzic­twa kul­tu­ro­we­go, któ­re­go ochro­na jest po­win­no­ścią każ­de­go po­ko­le­nia. Jest ona ze­spo­łem róż­no­rod­nych i zło­żo­nych dzia­łań, zmie­rza­ją­cych do za­pew­nie­nia zbio­rom bez­pie­czeń­stwa i do­bre­go sta­nu za­cho­wa­nia, a tak­że od­po­wied­nich wa­run­ków udo­stęp­nia­nia. Ochro­na zbio­rów na­le­ży do pod­sta­wo­wych za­dań bi­blio­tek (art. 4.1.1. Usta­wy o bi­blio­te­kach z 27.06.1997).

Po­cząt­ki di­gi­ta­li­za­cji w Pol­sce się­ga­ją koń­ca lat 90. W przy­pad­ku bi­blio­tek kra­kow­skich sys­te­ma­tycz­ny pro­ces di­gi­ta­li­za­cji roz­po­czął się do­pie­ro w 1999 r. Po­nie­waż mo­że on być re­ali­zo­wa­ny tak­że przy wy­ko­rzy­sta­niu usług ze­wnętrz­nych, ko­niecz­ne jest wy­mie­nie­nie Bi­blio­te­ki Ja­giel­loń­skiej jako tej, któ­ra pierw­sza w kra­ju — już w roku 1995, przy udzia­le fir­my ko­mer­cyj­nej — ze­ska­no­wa­ła i za­pi­sa­ła na pły­tach CD dzie­ło Mi­ko­ła­ja Ko­per­ni­ka De Re­vo­lu­tio­ni­bus. Dwa lata póź­niej zo­stał opra­co­wa­ny pro­jekt me­mo­ria­łu O po­trze­bie ra­to­wa­nia dzie­dzic­twa kul­tu­ry pol­skiej w zbio­rach bi­blio­tecz­nych i ar­chi­wal­nych XIX i XX wie­ku. Nad pod­sta­wo­wy­mi te­za­mi me­mo­ria­łu, a zwłasz­cza pro­ble­ma­ty­ką kwa­śne­go pa­pie­ru, dys­ku­to­wa­no pu­blicz­nie pod­czas II Kon­gre­su Tech­no­lo­gii Che­micz­nej we Wro­cła­wiu we wrze­śniu 1997 r., gdzie wy­su­nię­to po­stu­lat stwo­rze­nia stra­te­gicz­ne­go pro­gra­mu rzą­do­we­go w tym za­kre­sie. Mimo że o sys­te­ma­tycz­nej di­gi­ta­li­za­cji zbio­rów w Bi­blio­te­ce Ja­giel­loń­skiej mó­wić moż­na do­pie­ro od 2003 r. — od chwi­li za­ku­pu przez bi­blio­te­kę od­po­wied­nich urzą­dzeń — jej udzia­łu w po­cząt­kach di­gi­ta­li­za­cji zbio­rów w Pol­sce po­mi­nąć nie moż­na.

Pro­jekt „Ja­giel­loń­ska Bi­blio­te­ka Cy­fro­wa” jest za­tem bez­po­śred­nim efek­tem po­dej­mo­wa­nych ini­cja­tyw w za­kre­sie czyn­nej ochro­ny uni­ka­to­wych zbio­rów bi­blio­tecz­nych przed nie­od­wra­cal­ną de­gra­da­cją i bez­pow­rot­ną utra­tą.

W la­tach 2002–2003 w Bi­blio­te­ce Ja­giel­loń­skiej zo­sta­ły prze­pro­wa­dzo­ne ba­da­nia oce­nia­ją­ce stan za­cho­wa­nia ca­łe­go księ­go­zbio­ru. Ok. 13% ba­da­nych ksią­żek i cza­so­pism zo­sta­ło uzna­nych za obiek­ty „w bar­dzo złym sta­nie, uza­sad­nia­ją­cym ko­niecz­ność wy­łą­cze­nia z udo­stęp­nia­nia”. Zna­ko­mi­tą więk­szość tego zbio­ru sta­no­wi­ły cza­so­pi­sma wy­da­wa­ne w II po­ło­wie XIX wie­ku oraz w I po­ło­wie wie­ku XX, a tak­że zbio­ry spe­cjal­ne, czy­li wła­śnie te, któ­re uczel­nia chce obec­nie za­bez­pie­czyć oraz zar­chi­wi­zo­wać i z któ­rych za­mie­rza stwo­rzyć ko­pie cy­fro­we.

De­cy­zję o za­ini­cjo­wa­niu pro­ce­sów di­gi­ta­li­za­cji zbio­rów uza­sad­nia się m.in. po­niż­szy­mi ar­gu­men­ta­mi:

• ko­niecz­no­ścią ochro­ny przed znisz­cze­niem po­sia­da­nych zbio­rów, cen­nych z punk­tu wi­dze­nia dzie­dzic­twa kul­tu­ro­we­go i hi­sto­rii roz­wo­ju tech­ni­ki (zbio­ry dru­ko­wa­ne z XIX i pierw­szej po­ło­wy XX wie­ku), a tak­że po­trze­bą udo­stęp­nie­nia ich szer­sze­mu gro­nu użyt­kow­ni­ków;
• ko­niecz­no­ścią ochro­ny ory­gi­na­łów przed kra­dzie­żą lub znisz­cze­niem po­przez udo­stęp­nia­nie eg­zem­pla­rzy zdi­gi­ta­li­zo­wa­nych;
• po­trze­bą efek­tyw­niej­sze­go i szer­sze­go udo­stęp­nia­nia zbio­rów, a tak­że ich peł­niej­sze­go za­sto­so­wa­nia w sta­cjo­nar­nym pro­ce­sie dy­dak­tycz­nym oraz do­ce­lo­wo w „kształ­ce­niu na od­le­głość”;
• wo­lą włą­cze­nia się w na­ro­do­we stra­te­gie e-Eu­ro­pa i e-Pol­ska oraz w stra­te­gię unij­ną i2010, a tak­że chę­cią wzię­cia czyn­ne­go udzia­łu w ini­cja­ty­wie di­gi­ta­li­za­cyj­nej pod­ję­tej przez inne bi­blio­te­ki aka­de­mic­kie w kra­ju.

Ge­ne­zę pro­jek­tu sta­no­wi tak­że jego kom­ple­men­tar­ność z „Pro­gra­mem Roz­wo­ju Uni­wer­sy­te­tu Ja­giel­loń­skie­go” z 2007 r., któ­ry do naj­waż­niej­szych przed­się­wzięć roz­wo­jo­wych za­li­cza ko­niecz­ność szyb­kie­go wpro­wa­dze­nia no­wych roz­wią­zań z za­kre­su tech­nik in­for­ma­tycz­nych, po­zwa­la­ją­cych na łą­cze­nie wspa­nia­łych tra­dy­cji uczel­ni z no­wo­cze­sno­ścią na naj­wyż­szym po­zio­mie (prio­ry­tet 5 Pro­gra­mu „In­for­ma­ty­za­cja uczel­ni” po­wią­za­nie z Za­da­niem 5.03: „Ro­zwi­jać sys­te­my do­stę­pu do In­ter­ne­tu i baz da­nych przez pra­cow­ni­ków, dok­to­ran­tów i stu­den­tó­w") prze­wi­dzia­nym do re­ali­za­cji w cią­gu 5 na­stęp­nych lat.

15 kwiet­nia 2010 roku za­war­to umo­wę po­mię­dzy Wła­dza­mi Uni­wer­sy­te­tu Ja­giel­loń­skie­go a Mi­ni­strem Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Na­ro­do­we­go o do­fi­nan­so­wa­niu Pro­jek­tu „Ja­giel­loń­ska Bi­blio­te­ka Cy­fro­wa” w ra­mach dzia­ła­nia 11.1 „O­chro­na i za­cho­wa­nie dzie­dzic­twa kul­tu­ro­we­go o zna­cze­niu po­nadre­gio­nal­nym”, prio­ry­te­tu XI „Kul­tu­ra i Dzie­dzic­two Kul­tu­ro­we” Pro­gra­mu Ope­ra­cyj­ne­go In­fra­struk­tu­ra i Śro­do­wi­sko 2007-2013.